Obowiązkowa służba wojskowa to temat, który budzi wiele emocji i pytań – szczególnie w obliczu zmian geopolitycznych oraz rosnącego nacisku na zwiększenie obronności państwa. Choć w Polsce obowiązkowa służba została zawieszona, to przepisy jasno określają, kto i w jakich sytuacjach może zostać powołany do służby. W artykule wyjaśniamy, na czym polega obowiązkowa służba wojskowa, kogo dotyczy i jakie są formy jej odbywania.
Definicja i podstawa prawna
Obowiązkowa służba wojskowa to przymusowy obowiązek obywatela wobec państwa, polegający na odbyciu określonego rodzaju służby wojskowej. Został on uregulowany w ustawie z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz.U. z 2022 r. poz. 655 z późn. zm.).
Zgodnie z art. 3 ust. 1 tej ustawy:
„Obrona Ojczyzny jest obowiązkiem każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej.”
W 2009 roku obowiązkowa służba została zawieszona. Oznacza to, że nie ma obecnie przymusowego poboru do wojska i czynnej służby wojskowej w czasie pokoju. Jednak obowiązek obrony ojczyzny nadal istnieje w przepisach prawa. Przywrócenie poboru wojskowego może zostać aktywowane w razie zagrożenia.
Ustawa o obronie Ojczyzny a pobór
Zgodnie z ustawą o obronie Ojczyzny, w sytuacji wprowadzenia stanu wojennego, wyjątkowego lub ogłoszenia mobilizacji, może dojść do powszechnego powołania obywateli do czynnej służby wojskowej. W takiej sytuacji wprowadzenie obowiązkowej służby stanie się faktem.
Nasze usługi z zakresu prawa wojskowego:
Przywrócenie obowiązkowego poboru to temat, który co jakiś czas powraca w debacie publicznej, zwłaszcza w kontekście zmieniającej się sytuacji geopolitycznej. Obecnie w Polsce zasadnicza służba wojskowa została zawieszona, a jej miejsce zajęły formy dobrowolne, jak dobrowolna zasadnicza służba wojskowa czy terytorialna służba wojskowa. W ostatnich latach coraz częściej pojawiają się głosy nawołujące do przywrócenia poboru w związku z rosnącymi zagrożeniami geopolitycznymi. Teoretycznie możliwe jest jej przywrócenie – podstawę prawną daje art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny. Decyzja o odwieszeniu zależy jednak wyłącznie od władz państwowych i może zostać podjęta w razie istotnego zagrożenia bezpieczeństwa narodowego.
Obowiązek rejestracji wojskowej
Zgodnie z art. 59 ustawy o obronie Ojczyzny, obowiązek zgłoszenia się do kwalifikacji wojskowej dotyczy:
Osoby te są wciągane do ewidencji wojskowej i otrzymują kategorię zdolności do służby.
Kategoria A – gotowość do powołania
Osoby z orzeczoną kategorią A mogą zostać powołane do zasadniczej lub terytorialnej służby wojskowej – w razie wprowadzenia obowiązku.
Zasadnicza służba wojskowa
Choć obowiązkowa służba została zawieszona może zostać przywrócona. Wówczas każdy zdolny do służby obywatel byłby zobowiązany do jej odbycia – zazwyczaj przez okres od 9 do 12 miesięcy.
Obowiązkowa służba wojskowa i szkolenie wojskowe
W razie mobilizacji lub wojny, osoby z uregulowanym stosunkiem do służby mogą zostać przymusowo powołane do wojska – niezależnie od wieku (w przedziale 18-60 lat) czy sytuacji zawodowej.
Służba w czasie pokoju – formy dobrowolne
Poza sytuacjami nadzwyczajnymi, istnieją też dobrowolne formy służby wojskowej, takie jak:
Dobrowolna zasadnicza służba wojskowa to nowa forma służby wprowadzona ustawą z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny. Jest skierowana do osób, które chcą rozpocząć karierę wojskową lub zdobyć cenne doświadczenie bez konieczności wiązania się na stałe z armią. Szkolenie podstawowe trwa 28 dni i kończy się przysięgą oraz wydaniem książeczki wojskowej – po jej ukończeniu możliwe jest przejście do zawodowej służby wojskowej lub rezerwy aktywnej. Możliwe jest również odbycie kursu specjalistycznego. To doskonała opcja dla tych, którzy chcą spróbować swoich sił w wojsku na jasnych i dobrowolnych zasadach.
Obowiązki obywatela
Wezwanie do kwalifikacji wojskowej jest obowiązkowe. Osoby, które się nie stawią, podlegają karze za wykroczenie (art. 681cyt. ustawy).
Dokumenty i procedura
Podczas kwalifikacji:
Zwolnienia i odroczenia
Ustawa przewiduje możliwość zwolnienia z obowiązku służby w szczególnych przypadkach, np.:
Służba zastępcza
Zgodnie z art. 209 ustawy, osoby odmawiające służby wojskowej ze względu na przekonania religijne lub moralne mogą ubiegać się o skierowanie do służby zastępczej, realizowanej np. w instytucjach publicznych.
Kary i odpowiedzialność
Osoby uchylające się od obowiązków wynikających z przepisów wojskowych podlegają:
Choć nie ma obecnie planów pełnego przywrócenia obowiązkowego poboru, Ministerstwo Obrony Narodowej nie wyklucza wprowadzenia obowiązkowej służby w razie pogorszenia sytuacji międzynarodowej. Wzmacniane są programy szkolenia rezerwistów i rozwijana dobrowolna służba zasadnicza. W Polsce obowiązkowa służba została zawieszona w 2009 roku, jednak osoby podlegające kwalifikacji wojskowej nadal są ewidencjonowane. Przywrócenie poboru do zasadniczej służby wojskowej wymagałoby nowelizacji obowiązujących przepisów oraz odpowiedniego przygotowania infrastruktury wojskowej, co nie jest w obecnej sytuacji skomplikowane. Decyzja o przywróceniu poboru leży wyłącznie w gestii władz państwowych i może zostać podjęta w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa narodowego.
Obowiązkowa służba wojskowa w Polsce formalnie istnieje – choć jej wykonywanie w czasie pokoju zostało zawieszone. Ustawa o obronie Ojczyzny nakłada jednak na każdego obywatela obowiązek obrony kraju, co w określonych warunkach może prowadzić do przymusowego powołania do wojska. Obowiązkowa służba została zawieszona, jednak państwo zachowało możliwość jej przywrócenia w razie zagrożenia bezpieczeństwa.
Artykuły powiązane:
Jak zmienić kategorię wojskową?
Zanim przejdziemy do rzeczy, musimy nieco bliżej poznać zakres wsparcia, którego potrzebujesz. Z myślą o tym, stworzyliśmy format Bezpłatnej Konsultacji, podczas której zapoznamy się ze sprawą, ocenimy realne możliwości i zaproponujemy kilka wariantów najbardziej optymalnych rozwiązań. Jak przebiega konsultacja?